Bij het thema ‘religie en wetenschap’ denken veel mensen aan een geschiedenis van conflicten. Toch is bij nadere beschouwing de verhouding tussen geloof en wetenschap in het verleden niet zo gemakkelijk op één noemer te brengen. In de periode 1880-1940, die in dit boek centraal staat, ontbrak het zeker niet aan conflictstof, maar tegelijk was er een sterk verlangen naar synthese van religie en wetenschap. Eind negentiende eeuw stelden Nederlandse gereformeerden en rooms-katholieken zich steeds positiever op tegenover de moderniteit, inclusief de natuurwetenschap. Naast de bestaande ‘liberale wetenschap’ bepleitten zij het bestaansrecht van een ‘christelijke wetenschap’. Onderbouwing en rechtvaardiging voor deze visie vonden zij in de ideologie van het neocalvinisme en het neothomisme. Gereformeerde en rooms-katholieke natuurwetenschappers moesten het ideaal in praktijk brengen. Ab Flipse beschrijft wat deze idealen inhielden, op welke punten ze botsten met de dominante ‘liberale’ visie en wat ervan terecht is gekomen.

Ondanks het erkende succes groeide aan het eind van de vorige eeuw de ontevredenheid met de anatomisch-fysiologische benadering in de psychiatrie, onder andere in christelijke kring. Het artikel volgt de gereformeerde hoogleraar Bouman (1869-1936) op zijn zoektocht naar de `ziel' in de psychiatrie. Omdat ziel en lichaam fundamenteel van elkaar verschillen, moest volgens Bouman de wetenschap die het psychische onderzoekt ook van andere aard zijn dan de natuurwetenschappelijke psychiatrie. De psychoanalyse was volgens hem geen echte psychologie: zij bleef mechanistisch en zocht naar causale verklaringen. Hij voelde zich theoretisch meer aangetrokken tot de fenomenologie van Jaspers die hij verbond met het personalisme van Stern en de totaliteitsconceptie van Goldstein. Ondertussen werd de `psychologische' psychiatrie in Nederland bestreden door C. Winkler. In 1925 probeerde de faculteit diens leerstoel in de psychiatrie en neurologie te behouden voor de anatomisch-fysiologische richting. De minister echter (een geloofsgenoot van Bouman) wenste de `psychologische' richting te bevorderen en benoemde Bouman als opvolger van Winkler. Het artikel concludeert dat in Nederland onder anderen dankzij Bouman een nieuwe, psychologische benadering ingang vond, die de oudere, natuurwetenschappelijke psychiatrie echter niet verving maar aanvulde. De fenomenologie lijkt hierbij een grotere rol gespeeld te hebben dan de psychoanalyse.

In recent historical literature, the Dutch psychiatrist Leendert Bouman (1869-1936) is named ‘the godfather of psychological psychiatry’. He is regarded as one of the exponents of a shift or ‘pendulum’ movement from a biological-materialistic to a psychological, phenomenological orientation in the Dutch psychiatry of the Interbellum. As a professor of the orthodox calvinist Vrije Universiteit of Amsterdam, he explicitly opposed a ‘soul-less’, biological-reductionist psychiatry. In addition, he played an important part in the introduction and spread of new ‘psychological’ theories and especially Karl Jaspers’ phenomenology in the Netherlands. It is one-sided and misleading, however, to refer to Bouman as a ‘psychological’ psychiatrist. Most of his scientific work was of a neurological and biological nature. He did not see biological (or nomothetic) and psychological (or idiographic) approaches as mutually exclusive, but as necessarily complementary. In this he followed Jaspers’ distinction between and complementary use of the causal connections of psychic life (explanatory psychology) and meaningful psychic connections (psychology of meaning). Boumans pluralist orientation was rooted in his fundamentally clinical attitude toward psychiatry. In his view, a psychiatrist was in the first place a clinician. In the clinic, he stressed, a psychiatrist has to view and examine each individual patient in his bio-psycho-social totality. The case of Bouman illustrates that the history of psychiatry is by far richer and more complicated than is suggested by the standard account of that history being characterized by a pendulum movement and a one-dimensional struggle between ‘somatic’ and ‘psychological’ schools. It also suggests that the interaction between theory and clinical practice should be emphasized as an important dynamic factor in the history of psychiatry – next to or even above the dichotomy between ‘biology’ and ‘psychology’